بازار؛ گروه کشاورزی: تولید جهانی عدس که به عنوان یکی از حبوبات محبوب و پرمصرف در جهان، در هر سال متغیر است و بسته به عوامل مختلفی مانند شرایط جوی، سیاست های کشاورزی و تقاضای بازار تغییر می کند و بر اساس آمارهای موجود سالانه حدود ۶ تا ۱۰ میلیون تن عدس در سراسر جهان تولید می شود و روند بازار صادراتی این محصول نیز پویا است.
ارزش ۴میلیارد دلاری عدس صادراتی در سال ۲۰۲۴
به طوری که گزارشات جهانی نشان می دهد: صادرات عدس بر اساس کشور در سال ۲۰۲۴ به ۴.۱ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با پنج سال قبل در سال ۲۰۲۰ که ارزش عدس صادراتی جهانی ۲.۹۴ میلیارد دلار بود، برای همه صادرکنندگان عدس ۳۸.۲ درصد رشد داشته است. این در حالی است که در سال ۲۰۲۳ صادرات عدس جهانی ۴.۸ میلیارد دلار بوده است و به این ترتیب در مقایسه با سال ۲۰۲۳ ارزش صادراتی کاهشی بالغ بر ۱۵ درصد را تجربه کرده است.
فائو: کشورهای کانادا، استرالیا، ترکیه، ایالات متحده آمریکا و هند پنج صادر کننده بزرگ عدس هستند؛ به این معنا که روی هم رفته، این پنج کشور از تأمین کنندگان عدس، ۸۸.۱ درصد از ارزش کل عدس صادراتی جهان را به فروش رسانده اند
اگرچه در تولید عدس کشورهایی مانند کانادا، ایالات متحده، استرالیا، قزاقستان و انگلستان مطرح و شناخته شده هستند، طبق آمار فائو در بحث صادرات نیز گزارشات جهانی بیانگر این است که کشورهای کانادا، استرالیا، ترکیه، ایالات متحده آمریکا و هند پنج صادر کننده بزرگ این محصول زراعی هستند. به این معنا که روی هم رفته، این پنج کشور از تأمین کنندگان عدس، ۸۸.۱ درصد از ارزش کل عدس صادراتی جهان را به فروش رسانده اند. چنین درصد بالایی نشان دهنده یک گروه بسیار متمرکز از کشورهای صادر کننده عدس است.
در واقع در این گزارش آمده است: در سال ۲۰۲۴ کانادا با ثبت صادراتی به ارزش ۱.۶میلیارد دلار سهمی حدودا ۴۰درصد از کل صادرات عدس را در اختیار گرفته و بزرگترین صادر کننده به حساب می آید. این در حالی است که استرالیا نیز به عنوان دومین صادر کننده بزرگ در مدت نامبرده صادراتی حدود ۸۷۶ میلیون دلار رقم زده است و پس از آن ترکیه با انجام صادراتی به ارزش حدود ۶۲۷میلیون دلار در جایگاه سوم قرار گرفته است.
همچنین داده های آماری نشان می دهد در این سال کشورهای ایالات متحده، هند، روسیه، قزاقستان، امارات متحده عربی، بلژیک، هلند، آلمان، ایتالیا، بحرین، اوکراین و فرانسه در جایگاه های بعدی صادراتی از نظر ارزش صادراتی قرار دارند. به این ترتیب این ۱۵ کشور عمده تامین کننده بیش از ۹۸درصد از عدس صادراتی جهان را در سال ۲۰۲۴ صادر کرده اند.
این در شرایطی است که در میان صادرکنندگان برتر، سریع ترین رشد صادرکنندگان عدس از سال ۲۰۲۳ به این سو عبارت بودند از اوکراین با حدود ۲۲۴ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۲۳، بحرین، قزاقستان، ایتالیا و از آن طرف امارات متحده عربی حدود ۸۱درصد کاهش فروش بین المللی عدس را تجربه کرده است. همچنین روسیه، استرالیا، بلژیک و کانادا نیز فروش خود را کاهش داده اند.
کشورهای آسیایی؛ در جایگاه دوم صادراتی
از سوی دیگر گزارشات نشان می دهد: در میان قاره ها، تأمین کنندگان بین المللی واقع در کشورهای آمریکای شمالی، بالاترین ارزش دلاری عدس صادراتی را در طول سال ۲۰۲۴ با محموله هایی به ارزش ۱.۹۳ میلیارد دلار یا ۴۷.۵درصد از کل فروش، به فروش رساندند. در جایگاه دوم، صادرکنندگان آسیایی با بیش از ۲۴درصد قرار داشتند، در حالی که ۲۱.۵درصد دیگر از محموله های عدس در سراسر جهان از اقیانوسیه (عمدتاً استرالیا) سرچشمه می گرفت. همچنین درصدهای کمتری از صادرکنندگان اروپایی، آمریکای لاتین و پس از آن فروشندگان آفریقایی قرار دارند.
سالانه چقدر عدس در ایران تولید می شود؟
از سوی دیگر گزارشات آماری نشان می دهد: تولید عدس در ایران یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی است که در مناطق خشک و نیمه خشک کشور کشت می شود. بر اساس آمارهای سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و وزارت جهاد کشاورزی، تولید عدس در ایران در سال های مختلف دچار نوسان بوده است، اما به طور تقریبی، می توان گفت که ایران بین ۱۵۰ تا ۲۰۰هزار تن عدس در سال تولید می کند این طبق آمار فائو میزان تولید عدس ایران در سال ۲۰۲۳ به حدود ۸۰هزار تن رسیده است. در واقع ایران یکی از کشورهای با سابقه طولانی در کشت عدس است و این محصول در مناطقی مانند استان های آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه، همدان، و خراسان بیشتر کشت می شود. از سوی دیگر در حالی که پیش بینی می شود با توسعه روش های کشاورزی و بهبود بهره وری، میزان تولید عدس کمی افزایش یابد، اما همچنان این محصول نقش مهمی در تامین نیاز داخلی و صادرات دارد.
۲۰ تا ۳۰درصد تولید عدس در جهان به صورت دیم کشت می شود
نکته قابل تامل اینکه در کشورهای عمده تولید عدس، مانند کانادا، استرالیا و برخی کشورهای آسیای مرکزی، کشت دیم به دلیل تناسب اقلیم و کمبود منابع آب، بسیار رایج است. در این کشورها، عدس معمولاً در مناطق خشک یا نیمه خشک کشت می شود که در آن نیاز کم به آب، مزیتی بزرگ است. ضمن اینکه در کشورهای دیگر، مانند ایالات متحده آمریکا، بسته به منطقه و نوع سیستم کشاورزی، هم کشت دیم و هم آبیاری صورت می گیرد. در ایران و خاورمیانه نیز کشت دیم عدس به خصوص در مناطق کوهستانی و خشک رایج است. به این ترتیب کارشناسان امر برآورد می کنند که در سطح جهانی، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از تولید عدس به صورت دیم انجام می شود، و این نسبت در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر است.
