آبگیری سد پاشدان در افغانستان تحولی است که می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای استان خراسان رضوی در ایران به همراه داشته باشد. رودخانه هریرود، به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین آب شرب این استان، از اهمیت حیاتی برخوردار است و هرگونه کاهش یا اختلال در جریان آن، زندگی روزمره مردم، کشاورزی منطقه و حتی صنایع محلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ساخت و بهره‌برداری از سد پاشدان در افغانستان، هرچند از منظر این کشور اقدامی برای مدیریت منابع آبی و تأمین نیازهای داخلی خود تلقی می‌شود، اما در عمل می‌تواند به بحرانی جدی برای مناطق وابسته به جریان هریرود در ایران تبدیل شود. این وضعیت، نه‌تنها تهدیدی برای منابع آبی استان خراسان رضوی به شمار می‌آید، بلکه به‌واسطه کاهش دسترسی به آب، تنش‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی زیست‌محیطی را نیز دامن خواهد زد.

از سوی دیگر، این رویداد ضرورت بازنگری در تعاملات دیپلماتیک و مذاکرات دوجانبه میان ایران و افغانستان را برای مدیریت منابع آبی مرزی برجسته‌تر می‌کند. نبود یک چارچوب حقوقی جامع و الزام‌آور برای مدیریت مشترک منابع آبی، یکی از چالش‌های اساسی در روابط دو کشور است که باید به سرعت برطرف شود.

برای مقابله با این چالش، استان خراسان رضوی نیازمند برنامه‌ریزی‌های جامع و بلندمدت است. توسعه زیرساخت‌های آبی، مانند احداث سدهای ذخیره‌سازی جدید، تصفیه‌خانه‌های پیشرفته و استفاده از روش‌های نوین آبیاری در بخش کشاورزی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش وابستگی به منابع آبی فرامرزی کمک کند. علاوه بر این، افزایش آگاهی عمومی و ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب نیز باید به عنوان یک اولویت در دستور کار قرار گیرد.

با توجه به اهمیت رودخانه هریرود برای منطقه، ایران باید در سطح ملی و بین‌المللی تلاش کند تا از طریق دیپلماسی فعال و همکاری‌های منطقه‌ای، راه‌حلی پایدار و عادلانه برای این موضوع پیدا کند. در غیر این صورت، این اختلال می‌تواند به یک بحران آب جدی تبدیل شود که پیامدهای آن تا سال‌های آینده باقی خواهد ماند.

هریرود پس از گذر از افغانستان به مرز ایران می‌رسد و منبع اصلی تامین آب شرب بیش از ۲ میلیون ایرانی ساکن استان خراسان رضوی است.

تصمیم عجیب طالبان

حالا هیئت حاکمه افغانستان جایی حوالی هرات بر روی یکی از سرشاخه‌های هریرود سدی به نام پاشدان ساخته و آن را آبگیری کرده است.

یک دهه پس از آبگیری سد سلما، این دومین مانعی است که افغانستان بر روی هریرود بنا کرده و جریان آب به سمت ایران و ترکمنستان را مختل می‌کند.

یک شرکت آذربایجانی با ۱۸ ساعت کار روزانه ساخت سد پاشدان را با سرعت به مرحله آبگیری در روزهای گذشته رساند.

طالبان می‌گوید که پس از آبگیری سد پاشدان، ۱۳ هزار هکتار زمین کشاورزی سیراب می‌شود اما تجربه سدسازی نشان داده که چند صد هزار هکتار اراضی در پایین دست واقع در افغانستان به دلیل نرسیدن آب از بین خواهد رفت.

وزارت انرژی و آب افغانستان اعلام کرده که دورخیز برای سدسازی روی هریرود به سلما و پاشدان ختم نمی‌شود و ساخت دو سد تیرپل و گفگان نیز در دستور کار قرار دارد.

یک کارشناس دیپلماسی دیگر محمد امینی می‌گوید که سد یک ابزار است که موضع افغانستان را بالا می‌برد و دیپلماسی نه پس از آبگیری بلکه پیش از آن باید به فکر حق ملت ایران باشد.

اما یک کارشناس دیپلماسی آب رسول میرآیینی معتقد است که حقابه ایران از رودخانه‌های مشترک تنها با یک برنامه قوی دیپلماسی قابل وصول است، درست است که سد پاشدان آبگیری شده اما با یک دیپلماسی قوی حق مردم ایران باید وصول شود.

دانشگاه تربیت مدرس در گزارشی با عنوان اصول مذاکره در دیپلماسی آب، ایجاد بسته‌های دیپلماسی برای گفت‌وگو با افغانستان شامل تجمیع مسائل آب، برق، معادن و مهاجران را به عنوان یک الگوی موفق مذاکره بین‌المللی پیشنهاد کرده که به کمک آن می‌توان حقابه کشور را زنده کرد.