فهرست محتوا

زمستانی پرامید یا سرابی دیگر؟

بحران آب؛ چالشی فراتر از اقلیم

گسترش نیوز: ایران در آستانه ششمین سال پیاپی خشکسالی قرار گرفته و این روند نگران‌کننده، نه‌تنها منابع آبی کشور را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای گسترده‌ای برای کشاورزی، محیط‌زیست و زندگی شهری به همراه دارد. کاهش شدید بارندگی‌ها در فصل پاییز، که معمولاً سهم قابل توجهی از بارش سالانه را تأمین می‌کند، امسال به حدی بوده که در بسیاری از استان‌ها حتی یک قطره باران نیز ثبت نشده است. این وضعیت، نشان‌دهنده ورود کشور به مرحله‌ای بحرانی از نظر اقلیمی است که نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های مدیریت منابع آب است.

بر اساس داده‌های رسمی، میزان بارش ثبت‌شده در کشور تا اوایل آبان‌ماه تنها ۲.۲ میلی‌متر بوده، در حالی که میانگین بلندمدت این بازه زمانی حدود ۹.۸ میلی‌متر است. این کاهش ۷۸ درصدی، نه‌تنها بی‌سابقه بلکه هشداردهنده است. در استان‌هایی مانند تهران، آذربایجان شرقی و اردبیل، میزان بارش به کمتر از ۱۰ درصد میانگین نرمال رسیده و حتی در مناطق پربارش شمالی مانند گیلان نیز افت چشمگیری مشاهده شده است. این آمارها نشان می‌دهد که خشکسالی دیگر یک پدیده مقطعی نیست، بلکه به یک الگوی پایدار اقلیمی تبدیل شده است.

افزایش دمای میانگین کشور نیز به وخامت اوضاع دامن زده است. دمای بالاتر از حد نرمال موجب افزایش تبخیر سطحی شده و منابع آبی موجود را با سرعت بیشتری تحلیل می‌برد. در ارتفاعات زاگرس، که معمولاً نقش مهمی در تأمین آب مناطق غربی دارند، بارش‌ها به‌شدت کاهش یافته و این مسئله بر منابع رودخانه‌ای و سفره‌های زیرزمینی تأثیر مستقیم گذاشته است. در چنین شرایطی، حتی بارش‌های احتمالی آذرماه نیز نمی‌توانند کمبود دو ماه ابتدایی پاییز را جبران کنند.

در کنار کاهش بارندگی، توزیع نامتوازن بارش‌ها نیز به بحران دامن زده است. مناطقی از فلات مرکزی، غرب و جنوب کشور مانند یزد، کرمانشاه، لرستان، فارس و خوزستان تقریباً هیچ بارشی دریافت نکرده‌اند. این پراکندگی نامتعادل، برنامه‌ریزی‌های آبی را با چالش‌های جدی مواجه کرده و نیازمند بازنگری در الگوهای تخصیص منابع است.

زمستانی پرامید یا سرابی دیگر؟

با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی، امیدها به بارش‌های زمستانی دوخته شده‌اند. مدل‌های عددی نشان می‌دهند که نیمه غربی کشور ممکن است زمستانی با بارش‌های نزدیک به نرمال را تجربه کند، اما در نیمه شرقی، احتمال کم‌بارشی تا ۵۰ درصد کمتر از میانگین وجود دارد. این تفاوت منطقه‌ای، نگرانی‌ها درباره آینده منابع آبی در استان‌هایی مانند خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و سمنان را افزایش داده است.

حتی در صورت تحقق بارش‌های نرمال در زمستان، خشکسالی چندساله اخیر آثار انباشته‌ای بر منابع زیرزمینی گذاشته که به‌سادگی قابل جبران نیست. برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی برای جبران کمبود آب‌های سطحی، موجب افت شدید سطح آب و تهدید پایداری این منابع شده است. در واقع، بارش‌های زمستانی تنها می‌توانند نقش مُسکن موقت را ایفا کنند، نه درمان ریشه‌ای بحران.

در چنین شرایطی، طرح‌هایی مانند بارورسازی ابرها به‌عنوان راهکارهای جایگزین مطرح شده‌اند. هرچند این روش در برخی کشورها اجرا شده، اما اثربخشی آن وابسته به وجود ابرهای مستعد و شرایط رطوبتی مناسب است؛ عواملی که در اقلیم خشک و گرد و خاکی خاورمیانه به‌ندرت فراهم می‌شوند. بنابراین، اتکای کامل به این روش می‌تواند منجر به هدررفت منابع مالی بدون دستاورد ملموس شود.

از سوی دیگر، کاهش تراز آب دریای خزر نیز به‌عنوان یک پیامد غیرمستقیم خشکسالی، نگرانی‌های زیست‌محیطی و اقتصادی را افزایش داده است. افت سطح آب این دریا نه‌تنها بر بنادر و حمل‌ونقل دریایی تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه ظرفیت رطوبتی منطقه را نیز کاهش داده و موجب افت بارش در نوار شمالی کشور شده است. این پدیده، زنجیره‌ای از پیامدهای اقلیمی را در پی دارد که باید در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد.

بحران آب؛ چالشی فراتر از اقلیم

خشکسالی ممتد، تنها یک مسئله اقلیمی نیست؛ بلکه به بحرانی چندوجهی تبدیل شده که ابعاد اقتصادی، اجتماعی و امنیتی را نیز در بر می‌گیرد. کاهش منابع آبی، تولید کشاورزی را تهدید کرده و امنیت غذایی کشور را با مخاطره مواجه ساخته است. در برخی مناطق، مهاجرت‌های اقلیمی آغاز شده و فشار بر زیرساخت‌های شهری افزایش یافته است. این روند، در صورت تداوم، می‌تواند به نابرابری‌های منطقه‌ای و تنش‌های اجتماعی دامن بزند.

در سطح منطقه‌ای، کشورهای خاورمیانه نیز با بحران مشابهی مواجه‌اند و رقابت بر سر منابع مشترک آبی ممکن است به تنش‌های ژئوپلیتیکی منجر شود. در چنین فضایی، همکاری‌های بین‌المللی و مدیریت هماهنگ منابع، بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. ایران به‌عنوان یکی از کشورهای درگیر با خشکسالی، باید نقش فعالی در دیپلماسی آبی ایفا کند و از ظرفیت‌های منطقه‌ای برای مقابله با بحران بهره گیرد.

در داخل کشور، شهرهایی مانند تهران، مشهد، اراک و تبریز در وضعیت تنش آبی قرار دارند. کاهش فشار آب، قطعی‌های مکرر و افت کیفیت منابع، زندگی روزمره شهروندان را تحت تأثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، مشارکت عمومی در مدیریت مصرف و صرفه‌جویی، نقش کلیدی در عبور از بحران دارد. آموزش، اطلاع‌رسانی و ایجاد انگیزه‌های اقتصادی برای کاهش مصرف، باید در اولویت سیاست‌گذاری‌ها قرار گیرد.

در نهایت، حل بحران آب نیازمند نگاه بلندمدت، فرابخشی و علمی است. نمی‌توان با اقدامات مقطعی و واکنشی، بر چالش‌هایی چنین پیچیده غلبه کرد. توسعه فناوری‌های نوین، بازچرخانی آب، اصلاح الگوی کشت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی، باید در دستور کار قرار گیرد. آینده آبی ایران، وابسته به تصمیم‌هایی است که امروز گرفته می‌شود؛ تصمیم‌هایی که باید بر پایه دانش، مشارکت و اراده ملی باشند.

در صورت تمایل به پیگیری اخبار روز حوزه انرژی کشور، سرویس انرژی پایگاه خبری گسترش نیوز را دنبال کنید. 

گسترش نیوز

صنعت و معدن

زنگ خطر برای منابع حیاتی ایران به صدا درآمد

انرژی

زنگ خطر برای منابع حیاتی ایران به صدا درآمد

کدخبر:
۳۶۳۹۳۷

سهیل مافی

۱۴۰۴/۰۸/۱۲ ۰۶:۳۰:۰۰