پروژه کریدور زنگزور، با حمایت آمریکا و اسرائیل، نه‌تنها اتصال آذربایجان به نخجوان را تقویت می‌کند، بلکه با حذف مسیرهای عبوری از خاک ایران، نفوذ تهران در معادلات ترانزیتی و ژئوپولیتیکی منطقه را به حاشیه می‌راند. تحلیلگران هشدار می‌دهند که این پروژه، هرچند در کوتاه‌مدت اثر اقتصادی محدودی دارد، اما در بلندمدت می‌تواند جایگاه ایران را در بازار انرژی و ترانزیت منطقه تضعیف کند.

همایون فلکشاهی، تحلیلگر موسسه بین‌المللی داده‌های انرژی کپلر، اظهار کرد: کریدور زنگزور که با هدف اتصال زمینی آذربایجان به نخجوان از طریق خاک ارمنستان طراحی شده، در ظاهر یک پروژه زیرساختی است، اما پس از جنگ اوکراین، ابعاد ژئوپولیتیکی آن پررنگ‌تر شده است. این پروژه بخشی از راهبردی کلان برای کاهش نفوذ ایران و روسیه و تقویت استقلال اقتصادی آذربایجان محسوب می‌شود.

حمایت واشنگتن و تل‌آویو از زنگزور

فلکشاهی توضیح داد: ایالات متحده و اسرائیل با حمایت از این پروژه، به دنبال کاهش نفوذ ایران در منطقه، تضعیف تسلط سنتی روسیه بر مسیرهای ترانزیتی، و تقویت جایگاه آذربایجان به‌عنوان شریک اقتصادی غرب هستند. این کریدور می‌تواند معادلات منطقه‌ای را به نفع غرب تغییر دهد.

چشم‌انداز انرژی اروپا و نقش زنگزور

وی افزود: اروپا که به دنبال قطع کامل واردات گاز از روسیه تا سال ۲۰۲۷ است، به تنوع‌بخشی منابع انرژی خود چشم دوخته است. آذربایجان هم‌اکنون سالانه ۱۰ تا ۱۱ میلیارد مترمکعب گاز از طریق کریدور گازی جنوبی (TANAP) به اروپا صادر می‌کند که با ظرفیت ۸۰ درصدی فعالیت می‌کند. اگر کریدور زنگزور به خط لوله جدیدی برای اتصال نخجوان به TANAP منجر شود، می‌تواند تحولی معنادار در مسیرهای انرژی ایجاد کند، اما بدون سرمایه‌گذاری جدید، این پروژه بیشتر نمادین خواهد بود.

تأثیر زنگزور بر منابع خزر و جایگاه ایران

فلکشاهی تأکید کرد: پروژه زنگزور تأثیر مستقیمی بر میادین نفت و گاز خزر ندارد، زیرا آذربایجان مسیرهای صادراتی مؤثری در اختیار دارد. با این حال، این پروژه با ایجاد مسیرهای جایگزین که از خاک ایران عبور نمی‌کنند، جایگاه تهران را به‌عنوان یک کشور ترانزیتی تضعیف می‌کند. ایران که در حال حاضر هیچ تولید نفت و گازی از خزر ندارد و به اروپا گاز صادر نمی‌کند، بیش از پیش از معادلات زیرساختی منطقه کنار گذاشته خواهد شد.

نگرانی‌های اروپا و محدودیت‌های زیرساختی

این تحلیلگر خاطرنشان کرد: خط لوله TANAP تقریباً با ظرفیت کامل کار می‌کند و اتصال نخجوان به این خط نیازمند سرمایه‌گذاری کلان و حل چالش‌های حقوقی و سیاسی است. بنابراین، منافع اروپا از زنگزور در حال حاضر بیشتر سیاسی است تا عملیاتی، مگر اینکه زیرساخت‌های جدیدی توسعه یابند.

پیامدهای ژئوپولیتیکی برای ایران

فلکشاهی هشدار داد: ایران که از طریق خط لوله محدود ایران-ارمنستان تنها نیازهای منطقه‌ای را تأمین می‌کند، با اجرای کریدور زنگزور به‌تدریج از معادلات ترانزیتی منطقه حذف خواهد شد. این پروژه، هرچند تأثیر اقتصادی مستقیمی ندارد، اما در بلندمدت نفوذ ژئوپولیتیکی ایران را کاهش می‌دهد.

واکنش محتاطانه روسیه

وی افزود: روسیه در ظاهر از کریدور زنگزور حمایت کرده، اما با توجه به سردی روابط با آذربایجان از ابتدای ۱۴۰۴ و احتمال کاهش نقش مسکو در ترانزیت انرژی، ممکن است موضع خود را بازنگری کند. نزدیکی بیشتر آذربایجان به غرب و ترکیه می‌تواند تنش‌های جدیدی با روسیه ایجاد کند./ ایلنا

توطئه‌ای برای تغییر ژئوپولیتیک منطقه

علی‌اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل، با رد ادعای دونالد ترامپ درباره اجاره ۹۹ساله کریدور زنگزور، این طرح را توطئه‌ای علیه امنیت قفقاز جنوبی و منافع ایران دانست. وی با کنایه به ترامپ گفت: «مگر قفقاز منطقه‌ای بی‌صاحب است که آمریکا آن را اجاره کند؟ این کریدور به گورستانی برای مزدوران تبدیل خواهد شد.»

ولایتی تأکید کرد که کریدور زنگزور، که قرار است آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به نخجوان متصل کند، فراتر از یک پروژه زیرساختی است. این طرح با حمایت آمریکا و ناتو، با هدف تجزیه ارمنستان، تغییر مرزها و کاهش نفوذ ایران و روسیه در منطقه طراحی شده است. او افزود: «این کریدور امنیت قفقاز جنوبی را به خطر می‌اندازد و ایران چه با روسیه و چه بدون آن، مانع اجرای آن خواهد شد.»

واکنش قاطع ایران؛ از رزمایش تا هشدار

ایران از ابتدا با این پروژه مخالف بوده و برای نشان دادن جدیت خود، رزمایش‌های متعددی در شمال غرب کشور به فرماندهی سپهبد شهید باقری برگزار کرده است. ولایتی با اشاره به این اقدامات گفت: «این رزمایش‌ها پیام روشنی به ترکیه و آذربایجان بود که ایران اجازه تغییر ژئوپولیتیک منطقه را نمی‌دهد.»

ادعای ساده‌لوحانه ترامپ

ولایتی ادعای اجاره کریدور زنگزور توسط آمریکا را «ساده‌لوحانه» خواند و افزود: «ترامپ فکر کرده قفقاز بنگاه معاملات ملکی است! اجاره یک گذرگاه در این سوی دنیا، مانند اجاره کانال پاناما از سوی ایران است؛ غیرممکن و مضحک.» او تأکید کرد که اظهارات پرزرق‌وبرق ترامپ فاقد محتوا و غیرعملیاتی است.

ارمنستان و مخالفت مردمی با زنگزور

به گفته ولایتی، مردم ارمنستان به شدت با این طرح که به تجزیه کشورشان منجر می‌شود، مخالف‌اند. او با اشاره به دیدار پیشین نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، با مقامات ایران، گفت: «پاشینیان نیز با توجه به تبعات این توطئه، با موضع ایران هم‌راستا بوده و با کریدور زنگزور مخالف است.»

تهدید ناتو در مرزهای ایران

ولایتی هشدار داد که این کریدور نه‌تنها یک گذرگاه تجاری نیست، بلکه بخشی از نقشه ناتو برای حضور در قفقاز و محاصره ایران و روسیه است. او افزود: «ناتو می‌خواهد مانند مار افعی میان ایران و روسیه قرار گیرد، اما ایران اجازه چنین تحرکی را نخواهد داد. همان‌طور که پوتین درباره اوکراین هشدار داد، ما نیز اجازه نزدیک شدن ناتو به مرزهای شمالی‌مان را نمی‌دهیم.»

دریای خزر: منطقه‌ای تحت کنترل همسایگان

مشاور مقام معظم رهبری با اشاره به ادعای آمریکا درباره انتقال انرژی از خزر از طریق زنگزور، تأکید کرد: «دریای خزر یک پهنه نیمه‌بسته است و هرگونه بهره‌برداری از آن نیازمند توافق کشورهای همسایه است.» وی به رزمایش اخیر ایران و روسیه در خزر اشاره کرد و گفت: «این رزمایش پیامی روشن به خارجی‌ها بود که دخالت در این منطقه با واکنش قاطع مواجه خواهد شد.»

ایران، پاسدار منافع ملی

ولایتی با تأکید بر مقاومت تاریخی مردم ایران در برابر تهاجمات، از بنی‌امیه تا عثمانی، گفت: «مردم مناطق شمالی ایران، از آذربایجان تا مازندران و خراسان، هرگز اجازه توطئه در این منطقه را نخواهند داد.» او افزود: «ارتباط آذربایجان و نخجوان نیازی به کریدور ندارد و می‌تواند از مسیر ایران تأمین شود. تغییر مرزها و محدود کردن دسترسی ایران به شمال، به معنای نقض منافع ملی ماست و ما با قدرت از آن دفاع خواهیم کرد.» / تسنیم